Νέος Ρυθμός

Ρυθμός που επικράτησε σε ολόκληρη την Ευρώπη στην τελευταία δεκαετία του 19ου αι. και στις αρχές του 20ού κυρίως στον τομέα των εφαρμοσμένων τεχνών και της αρχιτεκτονικής. Ο Ν.Ρ., που είδε το φως στις «σετσεσιόν» του Μονάχου και της Βιέννης, διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη με διάφορες ονομασίες: Art Nouveau στη Γαλλία, Modern Style στην Αγγλία, Jugendstil στη Γερμανία, Sezession στην Αυστρία, Liberty στην Ιταλία, Modernismo στην Ισπανία. Ονομάζεται ακόμα stile floreale από το κυριότερο διακοσμητικό στοιχείο του, την καμπύλη κυματοειδή γραμμή, που αναπτύσσεται συχνά σε μορφή άνθους σχηματοποιημένου και συμβολικού. Με τη γραμμή αυτή η εικόνα εξελίσσεται στην επιφάνεια, σε έναν δικό της χώρο, πέρα από τους αναγεννησιακούς κανόνες της προοπτικής. Ο Ν.Ρ. εξελίχτηκε με τον καιρό σε τετριμένο διακοσμητικό τύπο και παρέμεινε αφανής για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, θεωρούμενος ως ένας εφήμερος συρμός εμπνευσμένος από την παρακμή της belle epoque. Το ενδιαφέρον για τον Ν.Ρ. ανακινήθηκε στα τελευταία χρόνια ως αντίδραση στον ψυχρό και τυποποιημένο αρχιτεκτονικό ορθολογισμό. Πολλές εκθέσεις με θέμα το γενικό κίνημα ή τους καλλιτέχνες του συνέβαλαν στην κριτική επανεκτίμησή του. Ακόμα και μερικά σύγχρονα κτίρια επηρεάστηκαν από τον ρυθμό αυτό, κυρίως όμως οι γραφικές τέχνες. Ο Ν.Ρ., παρά την ανισότητά του, έχει ιστορική αξία, γιατί συντέλεσε στην προώθηση της σύγχρονης τέχνης και πραγματοποίησε τη ρήξη με την ακαδημαϊκή παράδοση του 19ου αι. Παρά τη μικρή, σχεδόν εικοσάχρονη, διάρκειά του δημιούργησε πρωτότυπες εκφράσεις και προσέφερε στην Ευρώπη μια ενιαία καλλιτεχνική έκφραση. Πραγματοποίησε ακόμα ένα είδος ισότητας όλων των τεχνών, καταργώντας την ακαδημαϊκή, παραδοσιακή διάκριση μεταξύ μείζονος και ελάσσονος τέχνης, προώθησε τη συνάντηση της τέχνης με τον σύγχρονο πολιτισμό και τη βιομηχανική αναπαραγωγή και υιοθέτησε τα νέα κατασκευαστικά υλικά με πλήρη κατανόηση της λειτουργικότητας και της ομορφιάς τους. Υποκίνησε, τέλος, το κοινωνικό πρόβλημα της τέχνης για τον λαό, αν και στην πρακτική εφαρμογή το ψηλό κόστος των προϊόντων περιόρισε τη διάδοσή τους μόνο στις εύπορες αστικές τάξεις. Ο Ν.Ρ. συνέπεια των θεωριών του Ράσκιν, του Μόρις και των προραφαηλιτών, συνδεδεμένος με τον συμβολισμό και την παρακμή του τέλους του 19ου αι., είναι ένα σύνθετο φαινόμενο από διάφορους, φαινομενικά αντιφατικούς, παράγοντες, όπως νατουραλισμός και αφαίρεση, θέσεις ορθολογιστικές και αναζητήσεις διακοσμητικές, κοινωνικούς προβληματισμούς και αισθητικές προκαταλήψεις. Αλλά ακριβώς με τη δύσκολη εξισορρόπηση των αντιθέσεων αποδίδει τις καλύτερες εκφράσεις του, επιλύοντας με τρόπους αισθητικά ικανοποιητικούς το αμφίρροπο πνεύμα των δεδομένων του. Σχηματοποιήσεις με το πνεύμα του N.P., επηρεασμένες κυρίως από τις γιαπωνέζικες χρωμολιθογραφίες, εμφανίστηκαν πρώτα στα χαρακτικά έργα του Γκογκέν, του Μ(ο)υνχ και του Τουλούζ Λοτρέκ, σε ορισμένες συνθέσεις του Ένσορ, του Κνοπφ, του Τούροπ, του Χόντλερ και των ναμπί, στις διακοσμήσεις και στις εικονογραφήσεις του Άρθουρ Μακμούρντο, του Όμπρεϊ και του Μπέρντσλεϊ. Με την επίδραση αυτών και άλλων καλλιτεχνών, η αφίσα απλοποιημένη στο σχήμα και στο χρώμα έγινε χαρακτηριστική έκφραση του νέου ύφους. Ένα από τα πρώτα κέντρα του N.P. ήταν οι Βρυξέλλες, όπου εργάστηκαν με ένα πνεύμα ανανέωσης της τέχνης και πραγματοποίησαν εκτεταμένες αναζητήσεις, δύο από τους μεγαλύτερους αρχιτέκτονες της εποχής: ο Βίκτορ Χόρτα, ο οποίος έδωσε στις φανερές μεταλλικές κατασκευές του τη διπλή σημασία των φερόντων και διακοσμητικών στοιχείων, και ο Χένρι βαν ντε Βέλντε, του οποίου τα έργα (κυρίως οι επιπλώσεις) παρουσιάζουν απόλυτη συνοχή μορφής και λειτουργίας. Στην Ολλανδία εργάστηκε ο Χέντρικ Πέτρους Μπερλάγκε, που χαρακτηρίζεται για την κατασκευαστική καθαρότητα και λειτουργικότητα του Χρηματιστηρίου του Άμστερνταμ (1898-1903). Στη Μεγάλη Βρετανία, όπου από τα μέσα του 19ου αι. είχαν αναπτυχθεί οι προϋποθέσεις του νέου ρυθμού, ένας μεγάλος αρχιτέκτονας, ο Τσαρλς Ρένι Μακίντος, έδωσε με τον τονισμό των γραμμών έναν οργανικό καθορισμό των χώρων. Στη Γερμανία ιδρύθηκε το 1895 το περιοδικό Pan, με το οποίο άρχισε επίσημα η κίνηση του νέου ρυθμού. Οι κυριότεροι εκπρόσωποι του κινήματος ήταν ο Ότο Έκμαν, γνωστός κυρίως ως διακοσμητής βιβλίων, ο Άουγκουστ Έντελ, αρχιτέκτονας του πρωτοποριακού εργαστηρίου Ελβίρα στο Μόναχο (που ήταν διακοσμημένο στην πρόσοψη με ένα μεγάλο αφηρημένο σχήμα) και ο Ρίμερσμιντ, που ασχολήθηκε με την επίπλωση. Στη Γαλλία το ρεύμα αναπτύχθηκε κυρίως στη Νανσί και στο Παρίσι, με χαρακτήρα περισσότερο διακοσμητικό παρά λειτουργικό. Ο Εμίλ Γκαλέ, περίφημος για τα γυάλινα είδη με τους εκπληκτικούς χρωματισμούς, ίδρυσε στη Νανσί μια μεγάλη σχολή τεχνών και επαγγελμάτων, όπου συνεργάστηκαν ο επιπλοποιός Λουί Μαζορέλ και οι ζωγράφοι Σελιέ, Φριάν και Προυβέ. Στο Παρίσι εργάστηκαν ο χρυσοχόος και υαλουργός Ρενέ Λαλίκ, ο διακοσμητής Σαρλ Πλιμέ και οι αρχιτέκτονες Εζέν Γκρασέ και Εκτόρ Γκιμάρ, δημιουργός του Πύργου Μπερανζέ και των σταθμών του μετρό (1900). Οι κυριότεροι εκπρόσωποι του κινήματος στη Βιέννη ήταν ο ζωγράφος Γκούσταβ Κλιμτ και οι αρχιτέκτονες Ότο Βάγκνερ, Γιόζεφ Μαρία Όλμπριχ και Γιόζεφ Χόφμαν, οι oποίοι, από ατομικούς ο καθένας δρόμους, προχώρησαν προς τη βαθμιαία απλοποίηση των μορφών. Στην Ιταλία ο νέος ρυθμός δεν είχε γενικά παρά διακοσμητική σημασία. Ιδιαίτερη θέση κατέχει ο Ισπανός αρχιτέκτονας Αντόνιο Γκαουντί που, εργαζόμενος απομονωμένος στη Βαρκελώνη, πλούτισε τον νέο ρυθμό με πρωτότυπη έκφραση, δίνοντας μεγάλη ένταση στην κατασκευή και στην αντίληψη του χώρου. Ανάλογες με τις ευρωπαϊκές αναζητήσεις ήταν και οι αμερικανικές, που διακρίνονται στο έργο του Λιούις Σάλιβαν στο Σικάγο, στη βιομηχανία Τίφανι Νέας Υόρκης που ιδρύθηκε το 1892 και δημιούργησε κομψότατα γυάλινα αντικείμενα, και στο νεανικό έργο του Ράιτ. Έργο του Γάλλου χρυσοχόου και διακοσμητή Ρενέ Λαλίκ, της τεχνοτροπίας του Νέου Ρυθμού (Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών, Παρίσι). Ο Νέος Ρυθμός επηρέασε και τις γραφικές τέχνες? στη φωτογραφία, ένα εξώφυλλο του περιοδικού «Jugend» Αφίσα του Μπράντλεϊ, της οποίας το απλοποιημένο σχήμα και το χρώμα αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα του Νέου Ρυθμού. Καγκελόσκαλο τεχνοτροπίας Νέου Ρυθμού (Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών, Παρίσι). Κλίμακα της τεχνοτροπίας Νέου Ρυθμού, που βρίσκεται στη κατοικία Τάσελ στις Βρυξέλλες, έργο του αρχιτέκτονα Βίκτορ Χόρτα.